اگر جزو آن دسته از آدمهایی هستید که به محض ورود به قنادی بین انواع پسته گیج می‌شوید، ما در اینجا قصه هر کدام از پسته‌های ایرانی را برایتان نقل می‌کنیم. راستش را بخواهید اگر با شنیدن نام اعضای خانواده‌ی پرجمعیت پسته فقط عکس یک مدل پسته در ذهنتان نقش می‌بندد تقصیری ندارید. چون انواع پسته در جهان آنقدر متنوع هست که انگار انتها ندارد. گیاه‌شناسان چیزی حدود ۶۰ نوع پسته فقط در ایران شناسایی کرده‌اند! تکرار می‌کنم: ۶۰ نوع پسته! ولی ما فقط چند نوع از آنها را می‌شناسیم (تازه اگر اصلا بشناسیم). در اینجا ما داستان انواع پسته را برایتان نقل می‌کنیم. بعد از خواندن این قصه‌ها، اگر قصد خرید انواع پسته را داشتید، سری به فروشگاه حاجی‌بادومی بزنید.
اگر خیلی بخواهیم خلاصه بگوییم، معروف‌ترین انواع پسته ایرانی این‌ها هستند: اکبری، کله‌قوچی، احمد آقایی، بادامی، فندقی (اوحدی). می‌خواهید بدانید این همه انواع پسته چه تفاوتی با هم دارند؟ با ما باشید!
انواع پسته در ایران بر اساس ظاهر چند دسته دارند؟
پسته فندقی
اولین مدل از انواع پسته که به آن می‌پردازیم، پسته فندقی (اوحدی) است. به این پسته، فندقی می‌گویند؛ چون ظاهری گرد و فندقی دارد. در دنیا البته به جای فندقی به نام Round یا گرد شناخته میشود. تقریبا در همه استان‌هایی که انواع پسته کشت می‌کنند، پسته فندقی هم کشت میشود؛ از کرمان، یزد و خراسان رضوی گرفته تا فارس، مرکزی، قزوین و حتی تهران! ولی قطب کشت پسته فندقی کرمان است. اما دو رقم از انواع پسته معروف فندوقی، پسته کله‌قوچی و اوحدی هستند. پسته کله‌قوچی یکی از محبوب‌ترین ارقام پسته برای صادرات است. پسته اوحدی هم به معروف‌ترین انواع پسته در کشور شناخته میشود. این پسته اواسط شهریور برداشت میشود. برای همین، می‌توانید نوع تازه آن را همین موقع‌ها در میوه‌فروشی‌ها پیدا کنید. نوع شور و خشک آن کمی بعدتر، در قنادی‌ها، آجیل‌فروشی‌ها و البته فروشگاه اینترنتی حاجی‌بادومی در دسترس شما خواهد بود. نوش جان!
پسته بادامی
پسته بادامی هم یکی دیگر از انواع دسته‌بندی پسته بر اساس ظاهر است. رقم اصلی این دسته، پسته بادامی زرند است که همانطور که از نامش مشخص است، ریشه در شهرستان زرند کرمان دارد. ولی ارقام پسته اکبری، احمد آقایی و پسته سفید نوق (که محل اصلی کاشت آن نوق رفسنجان است) هم در این دسته قرار می‌گیرند که هر کدام حکایتی جداگانه دارند و در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد. البته می‌گویند کشت این نوع پسته که ظاهری کشیده و بادامی‌شکل دارد، در حال حاضر خراسان بیشتر از هر نقطه‌ی ایران است. اما کرمان و همچنین یزد هم این نوع پسته را کشت می‌کنند.
واحد اندازه‌گیری انواع پسته در ایران چیست؟
انواع پسته را می‌توان با واحدی به نام انس اندازه‌گیری کرد. ولی این اندازه‌گیری واقعا کاری تخصصی است و خیلی از دست من و شمای غیرمتخصص برنمی‌آید. با این حال بد نیست کلیاتی در مورد این اندازه‌گیری بدانید:
اول از همه اینکه هر چه عدد انس کوچکتر باشد، آن پسته درشت‌تر است و طبیعتا برعکس، اگر عدد بزرگتر باشد، یعنی پسته ریزتری داریم. اما یک نکته خیلی مهم را باید در نظر بگیرید: هنوز تولید انواع پسته چینی نشده که همه دانه‌های آن یکسان و یک‌اندازه باشند! هنوز به درد برنج هندی و چینی دچار نشده است. به همین دلیل، برای اندازه‌گیری انواع رقم‌های پسته، اندازه را در یک طیف بررسی می‌کنند. مثلا، پسته اکبری که یکی از درشت‌ترین انواع پسته در ایران است، بین ۲۲ تا ۲۴ انس است.
روش اندازه‌گیری انواع پسته
برای اندازه‌گیری، باید از ترازویی به نام اونس‌گیر استفاده کنید. در این روش، یک کفه ترازو وزنه‌ی ۱۴۲ گرمی قرار می‌گیرد و در طرف دیگر هر میزان از انواع پسته که لازم باشد ریخته میشود تا ترازو به تعادل برسد. بعد پسته‌ها را به دسته‌های ۵تایی تقسیم می‌کنید. هر ۵ پسته یک اونس محسوب میشود. یعنی اگر ۱۴۲ گرم پسته شما به ۲۶ دسته پنج تایی تقسیم شود (که خیلی بعید است؛ چون چینی نیست!) پسته ۲۶ اونسی دارید.
معرفی بعضی از انواع پسته در ایران
این همه از پسته گفتیم، اما هنوز آنها را دقیق و به تفکیک معرفی نکرده‌ایم! پس با ما باشید تا در ادامه به معرفی انواع پسته ایرانی بپردازیم.
پسته اوحدی (فندقی)
یکی از محبوب‌ترین انواع پسته ایرانی، پسته اوحدی است. این پسته، حدود ۶۰ تا ۷۰% محصول پسته ایران را تشکیل می‌دهد. اما چرا اسم این پسته اوحدی است؟ سال‌ها پیش (دهه ۲۰ و ۳۰) کشاورزی به اسم آقای اوحدی در روستای فتح‌آباد رفسنجان این پسته را کشف (!) و شناسایی می‌کند و بعد هم چون خلاقیت زیادی نداشته؛ فامیلی خود را روی آن می‌گذارد و این پسته میشود اوحدی! حدود سه دهه است که البته این پسته به جاهای دیگر از جمله خراسان هم راه پیدا کرده.
اگر بخواهید ظاهر پسته اوحدی را بشناسید، باید بگوییم این پسته، جزو دسته‌بندی فندقی قرار می‌گیرد، بنابراین ظاهری فندقی‌شکل دارد. رنگ رویی آن ارغوانی و پوستش هم استخوانی مایل به کرم است. این نوع پسته دهه اول شهریور برداشت میشود. می‌توانید این نوع پسته را به صورت تازه همین روزها در بازار پیدا کنید.
پسته کله‌قوچی
پسته کله‌قوچی یکی از محبوب‌ترین پسته‌های ایرانی است که البته این محبوبیت فقط خلاصه به ایران نمی‌شود. بخش زیادی از تولیدی این پسته به کشورهای اروپایی صادر میشود. این پسته، به درشتی و البته گران بودن شناخته میشود! اگر از ظاهر این پسته برایتان بخواهیم تصویری بسازیم چنین چیزی است: فندقی است، رنگ رویی مغز آن سرخ خاکستری است و رنگ پوست آن سفید نسبتا تیره است. این پسته در دهه دوم شهریور برداشت میشود. خلاصه که اگر کله‌قوچی گیرتان آمد، نوش جان!
پسته احمد آقایی
یکی از تازه‌ترین انواع پسته ایرانی پسته احمد آقایی است. محصول‌دهی بالا و زمان نسبتا کمی که برای باردهی لازم دارد، آن را به یکی از بهترین پسته‌های صادراتی کشور تبدیل نموده است. میوه پسته احمد آقایی کشیده بوده و از ۲۲ تا ۳۴ یافت میشود. رنگ پوست این محصول سفید و مغز آن نیز قرمز است.
یکی از جدیدترین انواع پسته در ایران، پسته احمد آقایی است. این پسته در دسته بادامی قرار می‌گیرد، ظاهری کشیده دارد و اونس آن بین ۲۲ تا ۳۴ است. باید بگوییم این پسته از تجاری‌ترین پسته بوده و محبوبیت زیادی هم به هم زده است. درصد زیادی از این پسته، خندان است و تازه به دوطرف خندان بودن هم شناخته میشود. یعنی اینکه شکاف خندانی این پسته از دو سمت پشت و شکمی یکسان و یک اندازه است. رنگ پوست آن استخوانی روشن است. پسته احمد آقایی از نظر قیمت از پسته کله قوچی و پسته اکبری قیمت پایین تری دارد؛ اما به نسبت پسته فندقی قیمت بالاتری دارد.
پسته اکبری
یکی از انواع پسته باارزش ایرانی، پسته اکبری است. در واقع این پسته دارای بالاترین ارزش اقتصادی است. میوه پسته اکبری، بادامی‌شکل، کشیده و درشت است. رنگ رویی آن استخوانی- کرم تیره است و مغز آن نیز بنفش-قهوه‌ای است. انس پسته اکبری بین ۲۲ تا ۲۴ است. این پسته، دهه سوم شهریور برداشت میشود و این یعنی احتمالا در برابر گرمای تابستان ممکن است آسیب زیادی ببیند.
انواع پسته دامغان
خیلی‌ها فکر می‌کنند پسته‌ی دامغان یکی از انواع پسته در ایران است، مثل پسته کله قوچی و فندقی و غیره. اما خب باید بگوییم که اینطور نیست! انواع پسته‌هایی که اینجا معرفی کردیم (اکبری، کله قوچی، فندقی و احمد آقایی) در دامغان می‌روید اما عباسعلی دامغان معروف‌ترین نوع آن است. این نوع پسته یکی از گونه‌های بومی دامغان و از خانواده‌ی پسته احمدآقایی است. پسته‌ی عباسعلی دامغان به خاطر طعم لذیذ و قیمت مناسب آن، یکی از انتخاب‌ها برای آجیل عید و یلدا است.
انواع پسته رفسنجان
همیشه صحبت از پسته که میشود نام رفسنجان هم به دنبالش می‌آید. این شهر آنقدر به پسته‌هایش مشهور است که می‌توان به آن لقب “شهر پسته” داد! بهرحال اگر فکر می‌کنید پسته رفسنجان یک نوع خاصی از پسته است سخت در اشتباه هستید. در رفسنجان انواع پسته کشت میشود که از مهمترین آنها می‌توان به پسته اکبری، کله قوچی، احمد آقایی و اوحدی اشاره کرد.
میزان صادرات انواع پسته در ایران
مطابق آماری که سازمان گمرک در سال ۱۳۹۶ منتشر نموده، در این سال ایران حدود یک میلیارد و ۱۸۱ میلیون دلار صادرات انواع پسته داشته و این میزان را به بیش از ۷۲ کشور جهان صادر نموده است.
بنا بر آمار منشر شده، اولین مشتری ایران در این سال ویتنام بوده با ۱۸۵ میلیون دلار خرید و بعد از آن نیز کشور هنگ‌کنگ با خرید ۱۴۵ میلیون دلار مشتری دوم پسته ایران بوده است. از مهمترین مشتریان اروپایی پسته ایران هم می‌توان به آلمان اشاره نمود. در این سال، آلمان به عنوان مهمترین مشتری پسته ایران ۱۴۴ میلیون دلار واردات پسته ایرانی داشته است.
